Kolejne argumenty TSUE dla kredytobiorców w walce z nieuczciwymi kredytami

Europejski sąd zauważa, że poinformowanie przed zawarciem umowy o warunkach umownych i skutkach tego zawarcia ma dla konsumenta fundamentalne znaczenie. To w szczególności na podstawie tych informacji konsument podejmuje decyzję, czy zamierza związać się warunkami umownymi sformułowanymi uprzednio przez przedsiębiorcę. Powyższy wymóg przejrzystości wynika z ochronnego dla konsumenta charakteru dyrektywy 93/13.

Jeżeli konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, określony warunek umowy musi być wyrażony prostym i zrozumiałym językiem. Oznacza to, że w wypadku umów kredytu instytucje finansowe muszą zapewnić kredytobiorcom informacje wystarczające do podjęcia przez nich rozważnych i świadomych decyzji. W tym względzie do sądu krajowego należy zbadanie z uwzględnieniem ogółu okoliczności zawarcia umowy, czy w rozpatrywanej sprawie konsumentowi podano wszystkie informacje mogące mieć wpływ na zakres jego obowiązków i pozwalające mu ocenić między innymi całkowity koszt kredytu. Wśród istotnych elementów, które sąd krajowy powinien wziąć pod uwagę jest również okoliczność, że główne elementy dotyczące obliczania wskaźnika referencyjnego są łatwo dostępne ze względu na ich publikację.

Decydującą rolę w ramach tej oceny odgrywają, po pierwsze, kwestia, czy warunki umowne zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem, w taki sposób, że umożliwiają przeciętnemu konsumentowi, czyli konsumentowi właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i rozsądnemu, ocenę tego kosztu, a po drugie, wskazanie albo brak wskazania w umowie kredytu informacji uważanych w świetle charakteru towarów i usług będących jego przedmiotem za istotne.

Zdaniem TSUE co się tyczy w szczególności warunku przewidującego w ramach umowy kredytu hipotecznego wynagrodzenie za ten kredyt w postaci odsetek obliczonych na podstawie zmiennej stopy ustalonej, poprzez odniesienie do oficjalnego wskaźnika, to wymóg przejrzystości należy rozumieć w ten sposób, że wymaga on w szczególności, aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument był w stanie zrozumieć konkretne sposoby obliczania tej stopy i oszacować w ten sposób, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla jego zobowiązań finansowych.

W drugiej kolejności, ocena ewentualnie nieuczciwego charakteru warunku umownego takiego jak sporny warunek umowny, który nie był indywidualnie negocjowany, uznaje się za nieuczciwy, jeżeli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powoduje znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Ciężar dowodu w tym zakresie, że określony warunek umowy był indywidualnie negocjowany z kredytobiorcą spoczywa na przedsiębiorcy.

W konsekwencji, w opinii Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej przedsiębiorca czyli bank musi udowodnić, że sporny warunek umowny był przedmiotem indywidualnych negocjacji. W innym wypadku sąd krajowy będzie musiał, w pierwszej kolejności, dokonać oceny ewentualnego nieprzestrzegania wymogu dobrej wiary, a w drugiej kolejności istnienia ewentualnej znaczącej nierównowagi na niekorzyść konsumenta.

Czy TSUE orzeczeniem w sprawie C-265/22 uchyli drzwi polskim kredytobiorcom kredytów złotówkowych oprocentowanych stawką WIBOR lub innym wskaźnikiem?

Sprawa w której wypowiedział się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej ma wiele wspólnego z kredytami hipotecznymi udzielanymi przez polskie banki w rodzimej walucie. Zauważa się, że kredyty złotowe wykazują podobieństwa do kredytów frankowych, a to nie tylko z uwagi na potencjalnie niewłaściwe klauzule umowne, lecz również ze względu na niewystarczające poinformowanie konsumentów o skutkach związanymi z podpisywanymi umowami. Tyczy się to przede wszystkim kredytów złotówkowych opartych na WIBOR, ale także innych kredytów złotówkowych udzielanych w latach 2004-2007 opartych o oprocentowanie ustalane przez Bank.

Chociaż pierwsze pozwy kredytobiorców z kredytami w złotówkach trafiły już do sądów, to nadal jest za wcześnie, aby mówić o wypracowanej spójnej linii orzeczniczej, takiej jak w przypadku kredytów denominowanych lub indeksowanych do waluty obcej. Niemniej jednak, niepodważalny jest fakt, że stawka WIBOR, która jest wykorzystywana jako wskaźnik do ustalania oprocentowania kredytu, nie jest transparentnie określana. To samo zaś może stanowić podstawę do podważenia warunków umownych dotyczących odsetek w umowach kredytowych. Dodatkowym argumentem w tej kwestii jest także wspomniany wcześniej brak spełnienia przez banki swojego obowiązku dostarczenia wystarczających informacji konsumentom.

Tego zaś w większości przypadków Banki nie dopilnowały. Mimo że Bank jest podmiotem zaufania publicznego, zauważa się, że banki często nie wykazywały należytej staranności w zapewnieniu klarownego i zrozumiałego zrozumienia przez konsumentów rzeczywistych ryzyk związanych ze zmiennym oprocentowaniem kredytów. A to jak zaznacza TSUE w analizowanym orzeczeniu jest obowiązkiem przedsiębiorcy wynikającym z ochronnego charakteru Dyrektywy 93/13. Tym samym brak zapewnienia kredytobiorcom informacji przez Bank wystarczających do podjęcia przez nich rozważnych i świadomych decyzji, powodując brak równowagi stron w zakresie ich praw i obowiązków godzi w wymóg dobrej wiary.

Ze względu na specyfikę hiszpańskiej sprawy trudno oczekiwać, że analizowane orzeczenie TSUE będzie miało bezpośrednio przełożenie na sytuację polskich kredytobiorców złotówkowych. Mimo to, orzeczenie stanowi dobry i ważny prognostyk w jakim kierunku zmierza orzecznictwo TSUE, szczególnie pod względem zapewniania pełnej ochrony konsumenta. Jest możliwe, że w kontekście polskich kredytobiorców pozytywne orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej może również się pojawić, szczególnie zważywszy na to, że pytanie prejudycjalne dotyczące stawki WIBOR zostało zadane.